Historia komunikacji miejskiej

ZKM Chełm (1959-1989)

UWAGI NA WSTĘPIE :
opisana poniżej historia jest wersją nieautoryzowaną.
Przedstawiam tu garść faktów, własnych ustaleń, oficjalnych statystyk. Historia ta jest ustalona na podstawie rozmów z pracownikami, dokumentacji, fotografii, doniesień prasowych i innych materiałów dostępnych w internecie lub w Archiwum Państwowym, a czasem też podpieram się tym, co sam pamiętam. Dlatego mogą się tu wkraść jakieś nieścisłości i przekłamania. Jeśli takowe zauważycie, proszę dajcie znać, a razem to wszystko będziemy uzupełniać, ewentualnie naprostujemy.
Wszystko starałem się zebrać chronologicznie - tam gdzie jest to możliwe podając źródło wiadomości. Luki w historii w miarę możliwości i czasu postaram się uzupełniać o zdobywane informacje. Będą one oznaczone (dla przejrzystości) żółtym tłem tekstu.

Chronologia

Historia zorganizowanej komunikacji miejskiej w Chełmie rozpoczyna się 1.05.1959 i trwa (jest pisana) do dziś. Na przestrzeni lat zmieniały się nazwy miejskiego przewoźnika, strategie działalności, właściciele i udziałowcy. Aby to szybko ogarnąć podstawowe dane zamieściłem w krótkiej tabelce.

Data	Nazwa przewoźnika	Logo
1.05.1959	Zakład Komunikacji Miejskiej w Chełmie (dalej w skrócie: ZKM Chełm) - zorganizowany jako część państwowego MPGK Chełm
1.11.1989	Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Chełmie (MPK Chełm) - jednoosobowa, budżetowa spółka miasta Chełm
1.01.1993	Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Chełmie Sp. z o.o. (MPK Chełm) - zmiana w strukturze oraz sposobie finansowania spółki
24.06.1997	Chełmskie Linie Autobusowe Sp. z o.o. (CLA Chełm) - jako pierwsze po transformacji ustrojowej sprywatyzowane przedsiębiorstwo komunalne w Chełmie

1959 r. (ZKM Chełm)

W latach 50-tych ubiegłego wieku rozpoczęto budowę wielkiej cementowni na obrzeżach miasta. W mieście pojawił się realny problem dowozu robotników na to przedsięwzięcie. Był to wówczas główny bodziec do utworzenia zorganizowanej komunikacji na terenie miasta. Starania Miejskiej Rady Narodowej dały efekt w 1958 r., kiedy to Rada Ministrów uchwałą nr 477/58 z 4 grudnia 1958 "w sprawie poprawy warunków komunalnych, kulturalnych i zdrowia w miastach Lublin i Chełm w związku z XV-tą rocznicą PKWN" zapoczątkowała cykl zdarzeń, które doprowadziły do uruchomienia Zakładu Komunikacji Miejskiej w Chełmie.
Prawne powołanie do życia Zakładu Komunikacji Miejskiej w Chełmie "zaklepano" dopiero uchwałą nr 114 Miejskiej Rady Narodowej z 23.10.1959 r. ZKM stanowił od tej pory jednostkę organizacyjną MPGK w Chełmie. Jednak pewne kroki podjęto wcześniej. Na bazie przejętego z dniem 10 lipca 1959 r. majątku od Zakładu Naprawczego Maszyn Rolniczych w Antoninie, który to przekazało nieodpłatnie Wojewódzkie Zjednoczenie Przedsiębiorstw Mechanizacji Rolnictwa w Lublinie (dzisiaj - ul. Wołyńska 53), powstał właśnie Zakład Komunikacji Miejskiej w Chełmie. Podlegał on wówczas pod MPGK w Chełmie (był jego częścią).
Pierwszy tabor do Chełma trafił z tzw. "centralnego rozdzielnika" w kwietniu 1959 r. (dotarło wówczas pierwszych 6 autobusów marki SAN H-01B). Wobec braku gotowego zaplecza technicznego, wozy stacjonowały bardzo krótko wraz z taborem PKS. W tym też okresie zorganizowano pierwsze próbne darmowe kursy. Dość szybko zajezdnię przeniesiono na ul. Wołyńską (1960 r.), gdzie autobusy miejskie stacjonowały aż do roku 1997.⁽¹⁾
Oficjalnie za początek komunikacji zbiorowej w mieście przyjmuje się datę 1 maja 1959. Od tego dnia rozpoczęły się regularne kursy na dwóch liniach autobusowych.
1 - trasa: Krzyżówki Rejowieckie (Lubelskie) - Lubelska - pl. Stalingradzki - Młodowskiej - Odrodzonego W.P. - pl. PKWN - 22 Lipca - Przemysłowa - Cementownia (powrót: Cementownia - Kolejowa - Dworzec PKP - Świerczewskiego - pl. PKWN - dalej bez zmian). Przejazd trwał ok. 45 min w jedną stronę. Trasa liczyła 14 przystanków.
2 - trasa: Szpital Miejski - Szpitalna - Lubelska - pl. Stalingradzki - pl. Konstytucji - Hrubieszowska - Krzyżówki Wojsławickie. Przejazd trwał ok. 30 min. mimo, że było 16 przystanków. Obie linie miały 4 przystanki wspólne na odcinku od skrzyżowania ul. Lubelskiej ze Szpitalną do prezydium Miejskiej Rady Narodowej (dziś pl. Gdański). Bilet kosztował 0,80 lub 1,50 zł (cena była uzależniona od długości trasy).
W godzinach popołudniowego szczytu na obie linie wypuszczano dodatkowe tzw. "bisy" - jechały 2 autobusy jeden za drugim. Dwa autobusy stanowiły rezerwę w zajezdni.
Do końca roku ZKM przewiózł 1.132.000 pasażerów.
Szczegółowe trasy - TUTAJ.

Powyższy materiał opracowano na podstawie dokumentów z Archiwum Państwowe w Lublinie o/Chełm (APLOCh), lokalnej prasy z tamtego okresu, wydawnictwa Rocznik Chełmski tom 8, W. Sulimierski "Zarys Dziejów komunikacji miejskiej w Chełmie" (zbiory ChBP) oraz artykułu: "Pierwsze kroki komunikacji miejskiej w Chełmie" - Sztandar Ludu nr 139/59.

Fotografia: Sztandar Ludu nr 106 - 5.05.1959 r. Przystanek na ul. Lubelskiej obok ówczesnej biblioteki.
(wygląda to na montaż rozkładów jazdy na przystanku)

ilość linii	długość linii^* (miasto / ogółem)	tabor: zakup	tabor: remonty	tabor: złomowanie	tabor: stan	ilość pasażerów	Wozokilometry
2	17 km - miasto⁽²⁾ 17 km - ogółem⁽²⁾	6⁽³⁾	0	0	6⁽³⁾	1.132.000⁽²⁾	brak danych
(1) - gazeta "Sztandar Ludu" rocznik 1959 (zbiory ChBP), (2) - Rocznik Chełmski tom 8, W. Sulimierski "Zarys Dziejów komunikacji miejskiej w Chełmie" (zbiory ChBP), (3) - APLOCh: Roczne sprawozdanie z komunikacji miejskiej za 1959 r. * - długość ulic objętych siatką komunikacji miejskiej (nie liczono powtórnie dublujących się odcinków, na których kursowały obie linie).

1960 r. (ZKM Chełm)

Zbliżający się koniec budowy i rozruch Cementowni w Chełmie wymusił uruchomienie dwóch linii wariantowych. W obu przypadkach częściowo pokrywały się z trasami "jedynki", mianowicie:
1 bis A kursowała na trasie: pl. Kościuszki - Młodowskiej - Odrodzonego W.P. - pl. PKWN - 22 Lipca - Przemysłowa - Fabryczna - Cementownia,
natomiast 1 bis B: STAW - Krzyżówki Rejowieckie (Lubelskie) - Lubelska - Gdańska - Młodowskiej - Odrodzonego W.P. - pl. PKWN - 22 Lipca - Przemysłowa - Kolejowa - Dworzec PKP. Pierwsza z tych linii nieprzerwanie istniała do końca 1966 r. kiedy zastąpiono ją numerem 8.
W ciągu roku przewieziono 1.706.000 (lub wg. innego źródła 1.789.000) pasażerów. Wartość sprzedanych biletów zamknęła się kwotą 2.486.300 zł (była sporo niższa od zaplanowanej - 3.364.000 zł).
Niestety, zachowało się niewiele dokumentów opisujących stan komunikacji miejskiej z tego roku. Zwróćcie choćby uwagę na rozrzut danych w tabelce na temat stanu ilościowego taboru na koniec roku (w zależności od źródła). Ciekawostką jest fakt, że na koniec roku w spisie inwentarzowym figurowały 4 autobusy marki Star 52 o numerach taborowych od 12 do 15. Były to egzemplarze używane wcześniej w MPK Lublin, a wyprodukowane w latach 1956-57 (produkcję zakończono w 1957 r.). Nigdy później komunikacja miejska w Chełmie nie pozyskała już wozów tego typu.
Zerknijmy zatem do doniesień prasowych. Do zajezdni ZKM prowadziła droga gruntowa od ul. Rolniczej. Teren był ogrodzony, plac postojowy nominalnie mógł pomieścić do 20 wozów. Oprócz pomieszczeń biurowych znajdował się tam jeszcze warsztaty z pojedynczym kanałem do szybkich napraw. Ale w tym roku uruchomiono własną stację paliw (jak to ładnie nazwano w oryginale: magazyn materiałów pędnych).
Nie było myjki, więc autobusy często jeździły brudne - szczególnie dotyczyło to ich wnętrz. Do sprzątania wozów oddelegowana była tylko jedna osoba.
Wysoka awaryjność pojazdów podyktowana była ówczesną technologią produkcji, ale również szybkim zużycie na tragicznych chełmskich drogach.
Prasa donosiła, że w I kwartale przewidywana była dostawa 5 nowych SAN-ów (nie udało mi się zweryfikować tej informacji). Prawdopodobnie doczekano się pod koniec roku w sumie 9 szt.⁽¹⁾
Ciekawostką z tego okresu były tzw. czyny społeczne i zobowiązania z okazji 1 maja lub 22 lipca. Pracownicy warsztatów w ramach jednej z takich akcji naprawili "po godzinach" ciągnik Zetor (pojazd techniczny), a kierownicy i konduktorzy pomalowali wszystkie słupki przystanków w mieście. Chwalono się, iż w ten sposób uzyskano oszczędności 7.000 zł.
Odnośnie przystanków - żaden z nich nie posiadał nawet ławki, o zadaszeniu nawet nie wspominając.
Z innych informacji, które będzie można porównać z następnymi latami: Chełm liczył na koniec tego roku nieco ponad 31 tys. mieszkańców.

aktualizacja: 11.03.2019 r.
Powyższy materiał opracowano na podstawie dokumentów z Archiwum Państwowe w Lublinie o/Chełm (APLOCh), lokalnej prasy z tamtego okresu, wydawnictwa Rocznik Chełmski tom 8, W. Sulimierski "Zarys Dziejów komunikacji miejskiej w Chełmie" (zbiory ChBP) oraz "Rocznika Statystycznego Miasta Chełma" (1971).

ilość linii	długość linii^* (miasto / ogółem)	tabor: zakup	tabor: remonty	tabor: złomowanie	tabor: stan	ilość pasażerów	Wozokilometry
2⁽²⁾	17 km - miasto⁽³⁾ 17 km - ogółem^(3,5)	0⁽⁴⁾ 9⁽³⁾	b.d	b.d.	6⁽⁴⁾ 16⁽⁵⁾	1.706.000⁽⁵⁾ 1.789.000⁽⁴⁾	401.900⁽⁴⁾
(1) - gazeta "Sztandar Ludu" rocznik 1960 (zbiory ChBP), (2) - nie uwzględniając tzw. linii "bisowych", (3) - "Rocznik Statystyczny Miasta Chełma 1971", (4) - Rocznik Chełmski tom 8, W. Sulimierski "Zarys Dziejów komunikacji miejskiej w Chełmie" (zbiory ChBP), (5) - APLOCh: Roczne sprawozdanie z komunikacji miejskiej za 1960 r. * - długość ulic objętych siatką komunikacji miejskiej (nie liczono powtórnie dublujących się odcinków linii).

Historia ZKM:
1961 - 1962

KONIEC TRASY
To początek komunikacji miejskiej w Chełmie.

Historia: 1959-1960

Historia komunikacji miejskiej